mercoledì 27 giugno 2018

Seneca, "Lettere a Lucilio". II parte da 73 a 114. 6

Scilla


92 La virtù e la felicità
Quid est beata vita? Securitas et perpetua tranquillitas.
Ci si arriva si veritas tota perpecta est. Talis animus esse sapientis viri debet qualis deum deceat (3) Alla virtù si deve aggiungere quietem quam Graeci ajoclhsivan vocant (6), assenza di o[clo~, folla e fastidio, disturbo. Invece la voluptas bonum pecoris est, adicimus rationali inrationale, honesto inhonestum, uniamo al razionale l’irrazionale
Humanae vitae tam facit titillatio corporis? Solleticare il corpo serve tanto alla vita umana? Mutis adgregetur animal pabulo laeto (7) l’essere vivente che si accontenta del pascolo, faccia parte dei muti armenti
La parte irrazionale dell’animo inrationalis pars animi duas habet partes,
alteram animosam, ambitiosam, inpotentem, sfrenata, positam in adfectionibus, soggetta alle passioni; alteram humilem, languidam, voluptatibus deditam. La prima, pur sfrenata è migliore, più forte e virile (cfr; to; qumoeidev") ma è meno seguita della seconda enerva et abiecta, priva di vigore e abietta (cfr. to; ejpiqumhtikovn): hanc necessariam beatae vitae putaverunt (8) Huic rationem servire iusserunt.
Noi siamo come la Scilla di Virgilio (Eneide, III, 426-428), un mostro ibrido. Prima pars hominis est ipsa virtus, huic committitur inutilis caro et fluida, floscia, receptandis tantum cibis habilis ut ait Posidonius (10)
La valetudo et dolorum vacatio et quies non sono beni ma secundum naturam sunt e me le procurerò con una scelta giudiziosa
La virtù come il sole da nuvole può venire oscurata dalle sciagure ma queste le tolgono solo visibilità, non forza, non qualità.
Veneranda sunt iustitia, pietas, fides, fortitudo, prudentia; e contrario vilia sunt quae saepe contingunt pleniora vilissimis: crus solidum gamba robusta-et lacertus et dentes et horum sanitas firmitasque
Il sano, il longevo è più felice solo se è migliore e più virtuoso: rectius vivat oportet ut beatius vivat: si rectius non potest, ne beatius quidem (24)
Voluptas non est digna ad quam respiciat, il piacere non è degno di considerazione. Contro gli epicurei
Ratio vero dis hominibusque communis est: haec in illis consummata est è perfetta, in nobis consummabilis, perfettibile.
Capax est noster animus, perfertur illo, si porta là, fino a Dio, si vitia non deprĭmant, non lo atterrano. Magnus erat labor ire in caelum: redit (31), sarebbe una grande fatica andare ma ci ritorna.
Vi siamo predisposti dalla posizione eretta che guarda verso il cielo.
L’uomo incamminato al cielo giudica l’oro e l’argento non dallo splendore ma dall’antico fango dal quale la nostra cupidigia li separò. Sa che oro e argento sono dignissima illis in quibus iacuēre tenebris. Scit animam impleri debere, non arcam, non la cassaforte. Nemo liber est qui corpori servit (33).
Come finiranno gli avanzi mortali della nostra persona non ha importanza , se il cadavere gettato via lo lacerino gli uccelli utrum proiectum aves differant an consumatur “canibus data praeda marinisvive” (Eneide, 9, 485) quale preda dei pescecani.
Diserte Maecenas ait “nec tumulum curo: sepĕlit natura relictos” la natura seppellisce gli insepolti
Cfr. Antigone di Sofocle. Mecenate ebbe un carattere nobile e forte ma la sorte favorevole glielo infiacchì.

93 Non importa vivere a lungo ma vivere bene.
Longa vita est si plena est (2) Quid illum octoginta anni iuvant per inertiam exacti? Ille obiit viridis, sed officia boni civis, boni amici, boni filii executus est, licet aetas eius inperfecta sit, vita perfecta est, la vita è completa
Octoginta annis vixit, immo octoginta annis fuit 84)
Hoc agamus ut vita nostra non multum pateat sed multum pendat, pesi molto; actu illam metiamur, non tempore (4) Un uomo post mortem quoque est, vive, alter ante mortem perît: vidit enim veram lucem; non fuit unus e multis, et vixit et viguit (5)
La vita va vissuta intensamente, ogni giorno come se fosse l’ultimo. Deve essre densa come la poesia: annales Tanusii (Volusii?) scis quam ponderosi sint et quid vocentur (cacata carta in Catullo). Hoc est vita quorundam longa

94 l’utilità dei precetti particolari
Sapientiae praecepta finita debent esse et certa determinati e precisi ; si qua finiri non possunt, extra sapientiam sunt; sapientia rerum terminos novit (16) se alcuni
Quid prodest aperta monstrare? insegnare cose evidenti? Plurimum: interdum enim scimus nec adtendimus, sappiamo ma non facciamo attenzione.
Determinati princìpi devono essere non reposita in fondo all’animo, sed in promptu (26) Gli insegnamenti sono efficaci se sono in versi o in prosa in sententiam coartata, condensati in una sentenza. La cellula stilistica di Seneca
Sicut illa Catoniana: emas non quod opus est, sed quod necesse est; quod non opus est carum est (27), compra quello che è necessario, non quello che occorre. Quello che non occorre è caro.
I responsii degli oracoli sono brevi: tempori parce, te nosce
Oppure una sentenza del mimografo Publilio Siro
Iniuriarum remedium est oblivio.
Oppure, nell’Eneide, Turno che prima della battaglia dice
Audentis fortuna iuvat, piger ipsi sibi obstat ( 10, 284)
Advocatum ista non quaerunt: adfectus ipsos tangunt et naturā vim suam exercente proficiunt (…) erigitur virtus cum tacta est et inpulsa. (28) stimolata
Bonorum virorum conversatio paulatim descendit in pectora (40)
Trahunt in pravum parentes, trahunt servi, nemo errat uni sibi sed dementiam spargit in proximos accipitque invĭcem. Et ideo in singulis vitia populorum sunt, quia illa populus dedit. Dum facit quisque peiorem, factus est; didicit deteriora dum docuit (54). Cfr. chi guarda a lungo nell’abisso di Nietzsche.
La natura non ci idirizza ai vizi: pedibus aurum argentumque subiecit calcandumque ac premendum dedit quidquid est propter quod calcamur ac premimur. tutto ciò per cui siamo calpestati e schiacciati
Illa vultus nostros erexit ad caelum e ci mostrò quanto di meraviglioso possono vedere gli occhi rivolti verso l’alto: ortus occasusque et properantis mundi volubilem cursus (…) defec
tus solis ac lunae invicem obstantium che si coprono a vicenda. Cfr. le Baccanti di Euripide
Haec supra nos natura disposuit, aurum quidem et argentum et propter ista numquam pacem agens ferrum, quasi male nobis committerentur, abscondit. Come se ci fossero stati affidati per nostro danno Ep. 94, 57)
 Siamo stati noi a squarciare la terra e a tirar fuori cause e strumenti di delitti. Quei metalli escono sporchi dalla terra e sporcano il corpo di chi li estrae, atqui ista magis inquĭnant animos quam corpora et in possessore eorum quam in artifice plus sordium est, c’è più sporcizia (sordes) in chi li possiede che in chi li lavora.
Non sono invidiabili i ricchi, i potenti né i grandi duci che vincono i nemici. Hi quoque ut vincerent hostem, cupiditate victi sunt (…) tunc cum agere alios visi sunt, agebantur (61). Cfr. Napoleone in Guerra e pace. Agebat infelicem Alexandrum furor aliena vastandi et ad ignota mittebat (62) Distrusse Tebe , e ti sembra assennato uno che compie le prime stragi dove ha compiuto la prima educazione? Poi estende le sue stragi e la sua crudeltà non è mai sazia, crudelitas immanium ferarum modo quae plus quam exigit fames mordet (62) Sottomette popolazioni che Dario aveva lasciato libere, cerca di seguire le orme di Ercole e di Bacco senza riuscirvi , ipsi naturae vim parat (63) usa violenza contro la natura stessa
Spingeva Pompeo insanus amor magnitudinis falsae (64). In Spagna contro Sertorio (76-72), poi nel 67 contro i pirati, contro i seguaci di Mario in Africa, nel 66 contro Mitridate, poi contro Tigrane re di Armenia, Lo spingeva sempre una infinita cupido crescendi, cum sibi uni parum magnus videretur (65). Cfr il PIL
Gloria et ambitio et nullus supra ceteros eminendi modus inmisit Caesarem in sua fata pariter et publica, nessuna misura nel volere primeggiare. Marius exercitus, Marium ambitio ducebat (66). Isti cum omnia concuterent, concutiebantur turbinum more, sconvolgevano tutti ed erano sconvolti come turbini.
 Non est quod credas quemquam fieri alienā infelicitate felicem (67)
Hoc est enim sapientia, in naturam converti et eo restitui unde publicus error expulerit (68), rivolgersi alla natura e tornare nel lugo dal quale il traviamento generale ci ha cacciati.
 Magna pars sanitatis est hortatores insaniae reliquisse et ex isto coitu invicem noxio procul abisse (69) allontanarsi dalle relazioni nelle quali ci si danneggia a vicenda
Chi è felice agli occhi del volgo non fa che tremare: nam quae aliis excelsa videntur ipsis praerupta sunt (73) le altezze supposte dagli altri per lui sono precipizi.



CONTINUA

Nessun commento:

Posta un commento

Ifigenia CLX. L’ospedale di Debrecen. Il delicato corteggiamento del vecchio dentista.

  Nei giorni seguenti, intorno al ferragosto,   vissi alcune ore di buona speranza: una serie intermittente di minuti nei quali immagi...