lunedì 23 aprile 2018

Seneca, "Lettere a Lucilio". II parte da 73 a 114. 3


84 L’utilità della lettura
Le letture vanno utilizzate, mescolate in modo da trarne una sostanza di un solo sapore. Come gli alimenti del corpo in vires et in sanguinem transeunt (6) Dobbiamo digerirle: concoquamus illa; aliōqui in memoriam ibunt, non in ingenium. (7) Assimiliamo molti elementi in modo che formino una unità.
La ragione dice: “relinque divitias, aut periculum possidentium aut onus; relinque voluptates: molliunt et enervant; relinque ambitum: tumida res est, vana, ventosa (11). Se salirai per l’erta strada della ragione omia quidem sub te quae pro excelsissimis habentur aspicies (13)

85 la virtù e la felicità
Virtus ad explendam beatam vitam sola satis efficax (1)
In bono viro non c’è solo una deminutio malorum sed vacatio (5)
Le passioni sono irragionevoli e feroci, sono come tigres leonesque numquam feritatem exuunt, aliquando summittunt, et cum minime expectaveris exasperatur torvitas mitigata (8), la crudeltà mitigata si inasprisce. Cfr. Il cavallo nero di Platone (Fedro)
Se la ragione è efficace, non cè una via di mezzo falsa est itaque ista mediocritas et inutilis (9).
 Ammettere passioni moderate sarebbe come dire modice insaniendum o modice aegrotandum .
Si unum bonum est quod honestum, omnes concedunt ad beate vivendum sufficere virtutem (17)
Il sapiens semper in actu est, soprattutto cum illi fortuna se opposuit; tunc enim sapientiae ipsius negotium agit (37).
premi tu illum putas malis? utitur (39), non è schiacciato dai mali ma se ne serve. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra; faciebat ex aere (40) Così il saggio pratica sempre la virtù e la sua arte sta nel vincere i mali sapiens artifex est domandi mala: dolor, egestas, ignominia, carcer, exilium, ubīque horrenda, cum ad hunc pervenēre, mansueta sunt. Vale (41)
cfr. il vir fortis cum mala fortuna compositus
ecce par deo dignum, una coppia degna di Dio, vir fortis cum fortuna mala compositus, utique si ei et provocavit, De providentia, 2, 9, uomo forte opposto alla cattiva fortuna soprattutto se l’ha sfidata
86 Gli antichi e i nuovi costumi.
 Cita Virgilio con l’albero che
tarda venit seris factura nepotibus umbram (Georgica II, 58) viene su lento per dare ombra ai lontani nipoti. Vergilius qui non verissime sed quid decentissime diceretur aspexit (15) badò a scrivere versi belli più che veri
Scipione non cotidie lavabatur (12). Gli antichi si lavavano ogni giorno brachia et crura, e tutto il corpo solo ogni otto giorni nundinis (nundinae era il giorno di mercato che cadeva ogni nove giorni, contando quello di partenza e quello di arrivo, quindi l’intervallo era di sette giorni)
Qualcuno può dire che erano sporchi, ma quid putas illos oluisse? Militiam, laborem virum
 Postquam munda balnea inventa sunt, spurciores sunt.
Orazio scrive pastillos Buccillus olet (Satire I, 2, 27 e 4, 92), Buccillo manda odore di pastiglie profumate

87 sillogismi degli Stoici
I bagagli sono stati chiamati impedimenta indovinando che sarebbero diventati eccessivi e degli impacci per i piedi.
Bastano poche argomentazioni sulla virtù per chiarirne la sostanza Quod bonum est bonos facit; fortuīta bonum non faciunt; ergo non sunt bona (12
Quod contemptissimo cuique contingere ac turpissimo potest bonum non est; opes autem et lenoni et lanistae contingunt; ergo non sunt bons (15)
Pecunia quae sic in quosdam homines quomodo denarius in cloacam cadit (16)
Quare ergo sapiens magnus est? Quia magnum animum habet (18)
Non in omnes bonum cadit: “hic segetes, illic veniunt felicius uvae” (Georgica I, 54) Il Tmolo manda croceos odores 56), profumi di zafferano, “India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,/ Chalibes nudi ferrum (Georgica II, 57-58.)
Bonum ex malo non fit:divitiae autem fiunt, fiunt enim ex avaritia: divitiae ergo non sunt bonum (22), il bene non deriva dal male, le ricchezze invece ne derivano
Maximum scelerum supplicium in ipsis est (24) la pena più grande dei delitti sta nei delitti stessi.
 id est in ipsis sceleribus
Scelera statim puniuntur cum facta sunt, immo dum fiunt (25)
Posidonio afferma che la ricchezza è causa di mali non perché lo fanno ma perché stimolano chi è propenso a commetterne. Divitiae inflant animos, superbiam pariunt, invidiam contrahunt (31)
Quae bona sunt fiduciam faciunt, divitiae audaciam; quae bona sunt magnitudinem animi dant, divitiae insolentiam: nihil autem insolentia quam species magnitudinis falsa (32)
Posidonio ragiona così: quae neque magnitudinem animo dant nec fiduciam nec securitatem non sunt bona; divitiae autem et bona valetudo et similia his nihil horum faciunt; ergo non sunt bona” (35)
Poi: le cose che generano insolentiam, tumorem, arrogantiam mala sunt.
Si possumus, fortius loquamur: si minus apertius, con più energia se no, con più chiarezza (41)

88 le arti liberali e la virtù
Ceterum unum studium liberale est quod liberum facit, hoc est sapientiae, sublime, forte, magnanimum: cetera pusilla et puerilia sunt (2)
Omero viene usato da tutti: modo Stoicum illum faciunt, virtutem solam probantem et voluptates refugientem et ab honesto ne immortalitatis quidem pretio recedentem, (cfr Achille non cederò Iliade XIX), ora ne fanno uno stoico
modo Epicureum laudantem statum quietae civitatis et inter convivia cantusque vitam exigentis, (lo scudo di Achille XVIII dell’Iliade)
modo Peripateticum, tria honorum genera inducentem, che ammette tre generi di beni
modo Academicum, omnia incerta dicentem (5) (lo scetticismo di Carneade). In lui ci sono tutte queste dottrine e quindi nessuna.
Hoc quidem me quaerere, uter maior aetate fuerit Homerus an Hesiodus non magis ad rem pertinet quam scire cum minor Hecuba fuerit quam Helena, quare tam male tulerit aetatem. E pensi che sia importante conoscere l’età di Patroclo o di Achille?
Quaeris Ulixes ubi erraverit potius quam efficias ne nos semper erremus? (7).
O dove abbia errato Ulisse piuttosto che fare in modo di non essere noi a errare?
Non abbiamo tempo di ricercare dove lo sbatterono le tempeste quando siamo travagliati da mille tempeste dell’anima e dissolutezze.
Prima di indagare an Penelopa impudica fuerit, doce me quid sit pudicitia (8) Prima di insegnarmi gli accordi musicali, insegnami l’accordo del mio animo con se stesso “fac potius quomodo animus secum consŏnet, nec consilia mea discrěpent” e i miei pensieri non siano contrastanti.
 Ti turbi per paura di perdere i tuoi possessi ma quod tuum dicis, publicum est et quidem generis humani (12)
Tu egregia ars che calcoli le distanze degli astri metire hominis animum, dic quam magnus sit, dic quam pusillus sit (13)
E’ inutile conoscere la posizione degli astri. Bisogna solo sapere che un continuus ordo fatorum et inevitabilis cursus agit illa. Se preannunziano gli eventi quid immutabilis rei notitia proficiet? (15)
Si vero solem ad rapidum stellasque sequentes
Ordine respicies, numquam te crastina fallet
Hora, nec insidiis noctis capiēre serenae (Georgica I, 424-426)



CONTINUA

1 commento:

Ifigenia CLXI. Il calcolo positivo del Bene e del Male. Le due cartoline

  “E degnamente Febo, e degnamente tu” (Sofocle, Edipo re , 1339     Dieci minuti dopo l’anestesia, il gentile odontoiatra con il ...