domenica 13 maggio 2018

Seneca, "Lettere a Lucilio". II parte da 73 a 114. 4

Busto in marmo di Seneca
scultura anonima del XVII secolo

Est aliqua pars philosophiae naturalis (la fisica), est aliqua moralis (l’etica), est aliqua rationalis (la logica) (24). Mathematice, ut ita dicam, superficiaria est è un’affittuaria, in alieno aedificat costruisce su un terreno altrui, accipit prima quorum beneficio ad ulteriora pervěnit, riceve i primi grazie i quali giunge a ulteriori conquiste.
L’animo viene condotto alla perfezione da una sola disciplina una re consummatur animus: scientia honorum ac malorum immutabili (28), l’animo si compie
Singulas lubet circumire (esaminare a una a una) virtutes: fortitudo contemptrix timendorum (…): fides sanctissimum humani pectoris bonum est, nulla necessitate ad frangendum cogitur, nullo corrumpitur praemio (…) Temperantia voluptatibus imperat (…) Humanitas vetat superbos esse adversus socios (…) verbis, rebus, adfectibus comem se facilemque omnibus praestat, simplicitatem, modestiam, moderationem, frugalitatem, parsimoniam, clementiam quae alieno sanguine quam suo parcit et scit homini non esse homine prodige utendum (30)
Sapientia non est in litteris: res tradit, non verba (32)
Magna et spatiosa res est sapientia (33)
Plus scire velle quam sit satis intemperantiae genus est (…) ista liberalium artium consectatio (ricerca avida) molestos-pedanti-, verbosos, intempestivos, sibi placentes facit et ideo non discentes necessaria quia supervacua didicerunt. Quattuor milia libro rum Didymus grammaticus scripsit: miserer si tam multa supervacua legisset (37).

Didimo soprannominato Calcentero dalle viscere di bronzo e Bibliolata poiché non ricordava numero e titoli delle opere scritte (65 a.C. 10 d. C.).
In his libris de patria Homeri quaeritur, in his de Aenae matre vera, in his libidinosior Anacreon an ebriosior vixerit, in his an Sappho publica fuerit, et alia quae erant dediscenda si scires. I nunc et longam esse vitam nega! (37)
Meglio sentirsi dire o virum bonum! Che o hominem litteratum!
Non bisogna mai dimenticare il salutare praeceptumtempori parce” e non perderlo indagando quantum temporis inter Orphěa intersit et Homerum, cum fastos non habeam , non ho i documenti storici.
Oppure devo esaminare le pedanterie con cui Aristarco di Samotracia 205-131) punzecchiò, infilzò con l’ojbelivsko~, piccolo spiedo, i versi interpolati (notas quibus aliena carmina conpunxit) et aetatem in sillabi conteram? (39)
Metire aetatem tuam: tam multa non capit (41) non ha tempo per tante occupazioni
Philosophi quantum habent supervacui, quantum ab usu recedemtis! Quante quisquilie, quante dispute inutili!
Ipsi quoque ad syllabarum distinctiones et coniunctionum ac praepositionum proprietates descenderunt si sono abbassati a distinguere le sillabe e alle proprietà delle congiunzioni e delle preposizioni, et invidēre grammaticis, invidere geometris a emulare i grammatici e i geometri ; quid quid in illorum artibus supervacuum erat transtulēre in suam. Sic effectum est ut diligentius loqui scirent quam vivere. (42)
Audi quantum mali faciat nimia subtilitas et quam infesta veritati sit.
Protagoras ait de omni re in utramque partem disputari posse ex aequo (44) i dissoiv lovgoi.
Parmenides ait ex his quae videntur nihil esse universo, niente appartiene all’Universo (Ep. 88, 44).
Zenon Eleates ait nihil esse.
Circa eadem fere Pyrrhonei versantur et Megarici et Eretrici et Academici , qui novam induxerunt scientiam nihil scire (44), sono più o meno della medesima opinione i vari scettici i quali introdussero una nuova scienza che consiste nel sapere nulla.
Si Protagorae credo, nihil in rerum natura est nisi dubium, si Parmenidi, nihil est prater unum, si Zenoni, ne unum quidem.
Sicché tota rerum natura umbra est aut inanis aut fallax (46)
Non facile dixerim utris magis irascar, illis qui nos nihil scire voluerunt, an illis qui ne hoc quidem nobis reliquerunt nihil scire. Vale

89 Divisione della filosofia, La cupidigia e la dissolutezza dell’età di Seneca
Philosophiam in partes, non in frusta divĭdam, in parti non in pezzetti (2)
Sapientia perfectum bonum est mentis humanae; philosophia sapientiae amor est et adfectatio la ricerca della sapienza, haec (la filosofia) eo tendit quo illa pervenit (4). Sapientia est quam Graeci sofivan vocant (7)
Cohaerent inter se philosophia virtusque (8)
Philosophiae tres partes esse dixerunt et maximi et plurimi auctores: moralem, naturalem, rationalem
La moralis componit animum, forma l’animo; la naturalis, rerum naturam scrutatur, la rationalis proprietates verborum exigit indaga, et structuram et argumentationes varie forme di ragionamento ne pro vero falsa subrěpant (9), perché le falsità non si insinuino al posto della verità.
I Peripatetici quartam partem adiecerunt civilem, aggiunsero
la politica e altri partem quam oijkonimikhvn vocant, administrandae familiaris rei scientiam, la scienza della amministrazione del patrimonio.
Epicurei rationalem removerunt, esclusero la logica mantenendo naturalem atque moralem, la fisica e l’etica.
 Poi introdussero la logica cambiandole nome de iudicio et regula appellant considerandola accessionem naturalis partis (11) un’appendice della fisica.
I Cirenaici di Aristippo di Cirene, discepolo di Socrate contenti fuerunt moralibus, si accontentarono dell’etica che poi però divisero in cinque parti
Aristone di Chio, discepolo di Zenone stoico, non tantum supervacuas esse dixit naturalem et rationalem sed etiam contrarias la fisica e la logica non solo inutili ma addirittura nocive, e dall’etica soppresse i precetti (13)
La logica si divide in retorica e dialettica.
La retorica riguarda l’oratio continua, la dialettica l’oratio inter respondentem et interrogantem discissa.
 La retorica si occupa delle parole e dei pensieri e della loro ordinata disposizione rJhtorikhv verba curat et sensus et ordinem la dialektikhv tratte delle parole e dei significati id est dividitur in duas partes, in res quae dicuntur et vocabula quibus dicuntur (17) tratta delle cose espresse e dei vocaboli con cui vengono espresse
 Tu Lucilio leggi quello che vuoi dummodo quid legeris ad mores statim referas (18) tu lo metta in relazione con i costumi.
Il lusso costruisce deversoria luxuriae asili della dissolutezza. Quid prosunt multa cubicula? In uno iacetis. Non est vestrum ubicumque non estis (21).

90 la filosofia e la civiltà . vedi Prometeo le sue invenzioni e l’età dell’oro
Il bene più prezioso della sapientia è inter fortuīta non esse (2) è non essere uno dei beni dipendenti dal caso, essa non ci tocca in sorte per caso
Huius opus unum est de divinis humanisque verum invenire (3) il suo compito è uno solo
L’avidità ha diviso la società che una volta era intatta, poi avaritia paupertatis causa etiam iis quos fecit locupletissimos fuit, desierunt enim omnia possidere, dum volunt propria (3)
Ma i primi uomini e i loro immediati discendenti primi mortaliun quique ex his geniti naturam incorrupti sequebantur (3) e si erano affidati commissi melioris arbitrio; naturae est enim potioribus deteriora summittere (4) Non praecedit armenta degěner taurus, sed qui magnitudine et toris ceteros mares vicit; inter homines pro maximo est optimum, tra gli uomini il migliore sta al posto del più grosso.
Illo ergo saeculo quod aureum perhibent penes sapientes fuisse regnum Posidonius iudicat. Hi continebant manus et infirmiores a validioribus tuebantur; horum sapientia ne quid deesset suis providebat. Officium erat imperare, non regnum (5) governare era un dovere non un atto di comando. Cfr. Manzoni.
Sed postquam, serpentibus vitiis, in tyrannidem regna conversa sunt, opus esse legibus coepit, quas et ipsas, inter initia, tulere sapientes.
Solon qui Athenas aequo iure fondavit, inter septem sapientiā fuit notos, Lycurgum si eadem aetas tulisset, sacro illi numero accessisset octavus, Zaleuci leges Charondaeque laudantur; hi non in foro nec in consultorum atrio, sed in Pythagorae tacito illo sanctoque secessu didicerunt iura quae florenti tunc Siciliae et per Italiam Graeciae ponerent(90, 6), Solone, che consolidò Atene con una costituzione giusta, fu tra i sette famosi per la saggezza, Licurgo se la medesima età lo avesse messo al mondo sarebbe entrato in quel numero come ottavo.
Vengono lodate le leggi di Zaleuco e di Caronda; questi non nel foro né nelle scuole dei giureconsulti, ma in quel tacito e santo ritiro di Pitagora appresero le leggi da dare alla Sicilia, allora forte, e nell’Italia greca.



CONTINUA

1 commento:

Ifigenia CLVII. Il teatro di legno, la puszta e la csárda

.   Nella O di legno [1] del teatro   dunque l’anno seguente a questo che sto raccontando la mia giovane amante avrebbe pregato. Ch...